پیش تقویت کننده و فاز برای گیتار برقی
برای نوازنده های گیتاری که دستی هم در الکترونیک دارند، پروژه حاضر بهترین راه ارزیابی افکت ها و جلوه های ویژه صوتی خوشایند می باشد. با وجودی که برای مشتاقان موسیقی ممکن است عجیب به نظر برسد ولی از فاز یا اعوجاج می توان در نقش یک جلوه ی ویژه صوتی گیتار استفاده نمود.
یک روش پیچیده تر دیگر استفاده از پیش تقویت کننده عملیاتی با بهره ی بسیار بالا است که عمدا در ناحیه تولید اعوجاج قرار گرفته باشد. در واقع قبل از ابداع این جور جلوه های ویژه صوتی سازندگان سیستم های صوتی تلاش می کردند که شکل موج های ورودی و خروجی تا حد امکان ظاهر سینوسی خود را حفظ کرده و فقط دامنه ی موج ورودی تقویت گردد و وقوع یک اعوجاج اندک را هم غیر قابل قبول می انگاشتند.
در مرور زمان و شاید به صورت تصادفی برخی از گیتاریست های مبتکر سبک راک به تجربه اموختند که با ایجاد اعوجاج و سرچینی عمدی شکل موج می توانند به اصوات عجیب و غریب تازه ای دست یابند. معمول ترین راه برای دست بردن در ظاهر شکل موج و ایجاد اعوجاج “سرچینی ” می باشد. در صورتی که فرایند تقویت کنندگی فراتر از حد مجاز پیش بینی شده برای قطعات تشکیل دهنده ی مدار شود. قسمت های بالایی و پایینی موج سینوسی قیچی شده و ظاهر شکل موج کم و بیش به سمت یک شکل موج مربعی که صدای زمخت و نخراشیده ای دارد سوق پیدا می کند. هرچند گیتاریست های حرفه ای از همین اوای عجیب و غریب و جوان پسند سود جسته و با استفاده از ان صداهای ابتکاری و جدیدی را از ساز خود منتشر می نمایند.
شکل موج سینوسی تقویت نشده اولیه
تقویت کنندگی شکل موج سینوسی به میزان که فراتر از حد مجاز مدار و قطعات تشکیل دهنده ی ان می باشد. حد مجاز با خط چین نشان داده شده است.
سرچینی قسمت های بالایی و پائینی شکل موج که به ایجاد یک شکل موج اعوجاج افته می انجامد.
وقتی سیگنال اعوجاج یافته پیش تقویت کننده را به یک تقویت کننده ی قدرت کم توان (کمتر از 1 وات) که از Op-Amp LM386 استفاده کرده تغذیه کنید. به جلوه ویژه صوتی معرکه ای دست خواهید یافت. در شروع کار تراز سیگنال را کاهش داده و ان را به طبقه اول که در وضعیت فراتحریک یا اوردرایو شدیدی قرار داده شده تغذیه کرد و خروجی را به یک تقویت کننده ی قدرت (از ان جایی که اعوجاج حادث شده به قدرت زیادی احتیاج نیست) تغذیه نمایید. در این وضعیت اعوجاج جزء ذاتی و جدانشدنی از شکل موج حاصله می شود.
به عبارت دیگر فاز نوعی اعوجاج یا فراتحریک است. ایجاد همین فاز است که صدای گیتار را به شکلی که توسط گیتاریست های حرفه ای نواخته می شود در می اورد. به خاطر این که محو شدن کامل نت های فراتحریک شده به زمان طولانی تری از اصوات خالص و عاری از اعوجاج نیاز دارند. یک حالت کشیدگی و تداوم و تداخل هم در پخش صداها به چشم می خورد. ضمنا در صورتی که برای کسب جلوه های ویژه صوتی بهتر، فاز کمتری اعمال شود صدای تولیدی بهتر از صدای واقعی می گردد.
تشریح مدار
با استفاده از یک ای سی واحد می توان یک مدار استثنایی و فوق العاده را ابداع کرد. مدار حاضر پیش تقویت کننده ای است که از یک آپ امپ LM741 سود جسته و در صورت نیاز می توان از فاز ان هم استفاده کرد.
IC1 تقویت کننده ی معکوس کننده ای است که مقاومت فیدبک ان را پتانسیومتر 1 مگا اهم VR1 و مقاومت ثابت R3 تشکیل می دهند. مقاومت ورودی R2 یک مقاومت 2/2 کیلو اهمی می باشد. وقتی VR1 در حداقل مقدار ممکن قرار می گیرد عملا از مدار حذف شده و بهره ی ان یک می گردد. برعکس وقتی پتانسیومتر را به تدریج زیاد می کنیم بهره ی حاصله بیشتر و بیشتر شده و تا 455× هم ممکن است برسد که بهره ی بسیار بزرگی تلقی می گردد. درشرایط عادی این تنظیم بلااستفاده است چون باعث ایجاد اعوجاج می گردد. بهره ی عادی و معمول چیزی در حدود 10× می باشد. ظرفیت خازن ورودی C2 بسیار بالا بوده و به این لحاظ فرکانس های پایین یا بم به راحتی از ان عبور می کنند. به موازات ورودی گیتار از یک مقاومت هماهنگ کننده ی امپدانس 47 کیلواهمی همیشگی سود می جوییم. یک خازن کوچک 10000 پیکوفارادی C1 نیز به شکل موازی در ورودی گیتار قرار می گیرد که از گرد امدن و تجمع و تداخل فرکانس های رادیویی ممانعت به عمل می اورد.
در فرکانس های بالا تجمع فرکانس های رادیویی واقعا محتمل است. J1 یک سوکت 1/4 اینچی است که ورودی گیتار از ان جا به مدار تغذیه می شود. در این مدار خاص از دو قطعه ی دیگر هم استفاده می گردد که با مقاومت فیدبک موازی می شوند. این قطعات دیودهای سیلیکونی D1 و D2 هستند که به صورت معکوس باهم موازی شده و مجموعه ی ان ها با مقاومت فیدبک موازی می گردد. وجود این دو قطعه ی ساده در مدار باعث ایجاد یک سر چینی جالب در شکل موج و در نهایت موجب تولید یک جلوه ویژه صوتی فازی می گردد.
با کلید S1 می توان حالت عادی یا وضعیت فازی را انتخاب کرد. در وضعیت فازی بهره باید در بیشترین مقدار ممکن تنظیم گردد. سیگنال خروجی از خازن C3 گذشته و چون در حالت فازی ولوم بسیار بالاست یک پتانسیومتر VR2 به این قسمت اضافه شده تا سیگنال حاصله را در حد مناسبی تضعیف نماید. سپس خروجی متصل به جاروبک لغزنده ی پتانسیومتر پس از عبور ازخازن C4 راهی سوکت خروجی J2 می گردد. مطابق معمول بایاس پایه غیر معکوس کننده توسط شبکه ی شامل دو مقاومت سری R4 و R5 تامین می گردد. خازن C5 مسیر عبور سیگنال های ac به زمین را هموار می سازد.
فهرست قطعات
:: نیمه هادی ها
تقویت کننده ی عملیاتی LM741 است. :IC1
:: مقاومت ها
همه مقاومت ها 1/4 وات و 5 درصدی هستند.
R1:47Kohms
R2:2.2Kohms
R3:2.2Kohms
R4:100Kohms
R5:100Kohms
R6:4.7Kohms
:: خازن ها
همه خازن ها ی غیر قطبی از نوع عدسی و سرامیکی هستند.
ولتاژ مجاز همه خازن های الکترولیتی،25 ولت است.
C1:1000pF
C2:0.47µF
C3:0.47µF
C4:0.47µF
C5:10µF
C6:0.1µF
C7:100µF
:: قطعات و لوازم اضافی
D1: LED
پتانسیومتر 1 مگا اهم :VR1
پتانسیومتر 10 کیلو اهم :VR2
سوکت های 1/4 اینچی : 2,J1
کلیدهای قطع و وصل تک پل تک راهه مینیاتوری :2.S1
منبع تغذیه:باتری 9 ولت کتابی
نکات ساخت
ساخت را با سر هم کردن قطعات مربوط به پیش تقویت کننده ی اصلی اغاز کنید. دیودهای موازی D1 و D2 را تا پایان کار و اطمینان از صحت عملکرد مدار کنار بگذارید. برخی از قطعاتی که از نظر اهمیت در درجه دوم قرار داشته و بود و نبودشان در عملکرد اصلی مدار بی تاثیر است مثل: C1 ، VR1، R1 و C4 را هم موقتا کنار بگذارید. ولی وجود VR1 برای کنترل بهره ی پیش تقویت کننده ضروری است. وقتی VR1 در بیشترین مقدار ممکن قرار گیرد به خاطر بهره ی بالای طبقه، ممکن است اعوجاج رخ دهد.
راه اندازی ازمایشی
خروجی گیتار برقی را به ورودی مدار حاضر متصل کرده و خروجی مدار را به تقویت کننده ی یک گیتار برقی ارتباط دهید. چون این وسیله باید اعوجاج شدیدی را تحمل نماید ان را از یک نوع قوی و پرکار انتخاب کنید. مدار را برای ایجاد بیشترین بهره ی ممکن تنظیم کرده و VR2 را کم نمایید. تقویت کننده ی قدرت اصلی را هم می توان روی ولوم مختصری قرار داد. به تفاوتی که با قطع و وصل کردن کلید S1 در خروجی مدار رخ می دهد، توجه داشته باشید (وقتی کلید را از وضعیت قطع به وصل یا بالعکس، تغییر می دهید ممکن است ناچار شوید در تنظیم بهره ی مدار تجدید نظر کنید). سیگنال های مستقیم گیتار کشیدگی یا نگهداری نسبی بسیار کمی دارد. برای درک بیشتر تاثیر فازگذاری مدار در صدای ایجاد شده در پخش یک زمینه موسیقی واحد تفاوت حاصل شده را مقایسه کنید. در صورت تمایل خروجی تقویت کننده ی قدرت را هم می توان به هدفون متصل ساخته و صدای ایجاد شده را از ان طریق شنید.