تقویت کننده و پیش تقویت کننده مرکب
از این مدار نه تنها برای ازمایش گروهی از ورودی های صوتی مثل منابع ضبط شده، ورودی های گیتار برقی، میکروفن، گرامافون و غیره می توان استفاده نمود. بلکه ان را در نقش یک تقویت کننده ی صوتی ثابت و ویژه نیز می توان به کار برد. در این مدار از سه کنترل کننده ی بهره استفاده شده است. این تنوع بیش از حد معمول تنظیمات کنترل بهره مدار را بسیار خوش دست و پر کاربرد ساخته و نیازهای مربوط به سیگنال های ورودی مختلف را مرتفع می سازد. وقتی مدار کامل شد ولوم اصلی می تواند پتانسیومتر نهایی باشد که در ورودی تقویت کننده ی قدرت قرار می گیرد.
اگر پرتابل بودن مجموعه برایتان اهمیت دارد می توانید بلندگو را روی جعبه مدار نصب نمایید. ولی فراموش نکنید که در این صورت کیفیت صدای خیلی خوبی در انتظار شما نخواهد بود. اخذ صدای بهتر منوط به استفاده از بلندگوی سایز مناسبی (مثلا 8 اینچی) است که در روی جعبه فابریک و مخصوص خود بلندگو نصب شده باشد تا حد امکان سعی کنید از قراردادن قطعات یا مدارهای ساخته شده الکترونیکی در داخل محفظه بلندگو اجتناب نمایید.
تشریح مدار
با IC2 شروع می کنیم. این تراشه یک Op-Amp قدرت با بهره ی بالای 180× و از نوع LM386 می باشد. خازن C5 که رابط پایه های 1 و 8 این ای سی می باشد موجب بالا رفتن بهره ان می گردد. در همین حدود از مدار خازن بزرگ دیگری ( C6) نیز به کار رفته که به فرکانس های پایین حساسیت و تاکید داشته و بلندگو را هم تغذیه می نماید. از یک شبکه موازی “زوبل” متشکل از خازن C7 و مقاومت R5 نیز استفاده گردیده که در توان های بالا خروجی را از همراه شدن با اعوجاج مصون نگه می دارد. به خاطر ورودی با بهره ی بالایی که از طبقه اول به این طبقه اعمال می شود.
سیگنال مزبور قبل از رسیدن به پایه های ورودی 2 از ای سی آپ امپ LM386 با پشت سر گذاشتن مقاومت R4 و ولوم VR3 تضعیف می گردد. ترمینال مربوط به جاروبک لغزنده پتانسیومتر VR3 به یک مقاومت R4 و خازن سری با ان یعنی C3 مربوط می گردد. به وجود خازن جداساز RF همیشگی یعنی C4 که بین ترمینال ورودی (پایه ی 2) و زمین واقع شده توجه داشته باشید. پایه3 ای سی به زمین متصل می گردد و پایه ی 4 هم که اصولا پایه ی زمین تراشه محسوب شده و پایه ی 6 به تغذیه مثبت ارتباط می یابد.
تقویت کننده عملیاتی سمت چپ، در واقع پیش تقویت کننده ای است که در وضعیت معکوس کننده و یا استفاده از یک LM741 طراحی گردیده و بهره ی 23 ان ناشی از تقسیم مقاومت فیدبک کلی 110 کیلو اهم به 4/7 کیلو اهم می باشد.
کنترل بهره ی متغیر این پیش تقویت کننده بر عهده ی پتانسیومتر VR2 است. وقتی VR2 روی کمترین مقدار ممکن واقع شود. مقاومت ثابت R2 حداقل مقاومت فیدبک را در اندازه ی 10 کیلواهم تثبیت کرده و موجب می شود که بهره ای معادل 10 کیلواهم تقسیم بر 4/7 کیلواهم، یا به عبارتی حدود 2× پدید اید. تزویج یا کوپلاژ ac به عهده خازن C1 گذاشته شده است. با سه پتانسیومتری که در مدار قرار داده شده، انعطاف پذیری ان افزایش یافته و می توانید تاثیر تنظیم هریک از ان ها به مدار را به طور جداگانه ارزیابی نمایید. معمولا VR1 وظیفه ایجاد هماهنگی با تراز سیگنال ورودی را به عهده داشته و ورودی های قوی تر را تضعیف می کند. VR2 بهره ی پیش تقویت کننده را به نحوی تنظیم می نماید که وقتی پتانسیومتر اخری یعنی VR3 در حداکثر میزان خود است، خروجی نهایی مدار کاملا عاری از اعوجاج باشد. هنگام نصب خازن های C6، C5 و C8 به قطب های + و – ان ها توجه داشته باشید.
فهرست قطعات
:: نیمه هادی
تقویت کننده ی عملیاتی ICI:LM741
تقویت کننده ی قدرت صوتی IC2:LM386
:: مقاومت ها
همه مقاومت ها 1/4 وات و 5 درصدی هستند.
R1:4.7Kohms
R2:10Kohms
R3:1Kohms
R4:1Kohms
R5:10ohms
R6:100Kohms
R7:100Kohms
R8:4.7Kohms
:: خازن ها
همه خازن ها ی غیر قطبی از نوع عدسی و سرامیکی هستند.
ولتاژ مجاز همه خازن های الکترولیتی،25 ولت است.
C1:0.1µF
C2:0.1µF
C3:0.1µF
C4:1000PF
C5:10µF
C6:100µF
C7:0.1µF
C8:10µF
C9:0.1µF
C10:100µF
:: قطعات و لوازم اضافی
پتانسیومتر 10 کیلو اهم VR1 & VR3
پتانسیومتر 100 کیلو اهم : VR2
D3:LED
کلید قطع و وصل تک پل تک راهه مینیاتوری : S1
بلندگوی 8 اهم: 1 عدد
منبع تغذیه:باتری کتابی 9 ولتی
نکات ساخت
با توجه به این که بهره ی حاصل از این مدار مرکب، بسیار بالا می باشد (بهره ی پیش تقویت کننده حداکثر در حدود 23× و بهره ی تقویت کننده ی قدرت نزدیک به 180× و در مجموع رقمی نزدک به 4000× )، تا حد امکان ظاهر مدار را مرتب و در حد مقدورات طول سیم ها را کوتاه در نظر بگیرید.
ساختن مرحله به مرحله این طرح فکر خوبی است و پس از امتحان کردن طبقه اول و اطمینان از صحت کارکرد ان، به سراغ ساخت طبقه بعد بروید. در این صورت اگر در موقع وصل کردن مدار درست عمل نکند عملیات عیب یابی و رفع مشکل ساده تر خواهد بود. از انجایی که وجود اولیه قطعاتی مثل: C4 (خازن کنار گذر RF)، و C5 (خازن تامین کننده ی بهره بالا )،C7 و R5 ( شبکه ی زوبل )، در عملکرد اساسی مدار دخالتی ندارند. موقتا و تا زمان بررسی اولیه ی مدار و اطمینان از صحت کارکرد ان، می توان از وجود ان ها صرف نظر کرد. مهم نیست اول کدام قسمت مدار را بسازید ولی چون تقویت کننده ی قدرت نیازی به بایاس نصف ولتاژ تغذیه ندارد ( برخلاف LM741 که نیاز دارد ) ساخت ان ساده تر می باشد. پس از انجام اتصالات و اعمال لازم با تغذیه و راه اندازی سه قطعه ی اصلی، یعنی خود ای سی، خازن ورودی و خازن خروجی بلافاصله می توانید از درست و میزان بودن مدار اطمینان حاصل نمایید.
راه اندازی ازمایشی
ابتدا VR1 را در وضعیت میانی ان بگذارید. در این صورت هر نوع سیگنال ورودی را می توان به این مدار اعمال نمود چون VR1 مراقب هرگونه تغییرات دامنه می باشد. سپس با گردانیدن پتانسیومتر VR2 در خلاف جهت حرکت عقربه های ساعت، VR2 را هم صفر کرده و کمترین بهره ی ممکن در طبقه ی اول، یعنی 2× را ایجاد نمایید. ممکن است احساس کنید که با ان کار، به حداقل بهره ی ممکن دست نیافته اید. در این صورت محل سرسیم های متصل به ترمینال های خارجی VR2 را با هم جابه جا کنید و در نهایت VR3 را در وضعیت میانی ان قرار دهید.
متناسب با تراز ورودی، در خروجی ممکن است یک سیگنال ضعیف، قوی و یا یک سیگنال توام با اضافه بار را دریافت کنید. برای مثال، اگر سیگنال ورودی از یک رادیو اخذ می شود و صدای خروجی خیلی بلند است، با پیچاندن ولوم رادیو و کم کردن صدای ان، تراز سگنال ورودی را کاهش دهید و در صورتی که سیگنال ورودی از تراز ثابتی برخوردار است، ولوم VR1 را کاهش دهید. در این صورت با مختصر افزایش دادن مقدار VR2 قادر به افزایش بهره ی طبقه خواهید شد. با این کار تراز صدای حاصله هم به میزان قابل ملاحظه ای اضافه خواهد گردید. سپس برای این که اطمینان حاصل کنید که کل مدار در اختیار VR3 بوده و با کنترل ان می توان تراز سیگنال خروجی را تغییر داد این ولوم را به ارامی کمی به سمت چپ و راست بپیچانید.
اول با کنترل کننده ی نهایی یا VR3 شروع می کنیم وقتی VR1 در بیشترین مقدار ممکن خود قرار می گیرد و سیگنال تغذیه شده به ان در حدی است که اعوجاجی را به دنبال ندارد برای به دست اوردن سیگنالی با تراز صفر تا بیشترین دامنه ی ممکن کافی است VR1 و VR2 را ثابت نگه داشته و VR3 را در گستره ی کامل ان قرار داد. حالا اولین ولوم یعنی VR1 در نظر بگیرید. اگر سیگنال ورودی قرار است از منابع مختلف و با دامنه های گوناگونی تامین شود باید از VR1 مطمئن شد که وقتی ولوم نهایی یعنی VR3 در بیشترین مقدار خود تنظیم گردیده هنوز هم سیگنال خروجی بی عیب و سالمی از مدار خارج و تحویل بلندگو می گردد. و بالاخره وقتی سیگنال ورودی ضعیف بوده و VR1 هنوز در بیشترین مقدار ممکن خود قرار دارد با زیاد کردن مقدار VR2 می توانید به بهره ی بالاتری دست پیدا کنید.